Συστατικά Οδοντόκρεμας • Τι Περιέχουν οι Οδοντόκρεμες;

Οι πρώτες οδοντόκρεμες ήταν σε μορφή σκόνης, είχαν σχετικά απλή σύνθεση, και στόχευαν μόνο στον μηχανικό καθαρισμό των δοντιών. Σήμερα, οι σύγχρονες οδοντόκρεμες έχουν αρκετά πιο πολύπλοκη σύνθεση. Ορισμένα συστατικά αποσκοπούν στην ευκολότερη χρήση και καλύτερη εμφάνιση της οδοντόκρεμας προσφέροντας χαρακτηριστικά όπως η διαφάνεια στις οδοντόκρεμες gel. Άλλα συστατικά βελτιώνουν την γεύση για να είναι πιο ευχάριστο το προϊόν στη χρήση. Το άρωμα μιας μοντέρνας οδοντόκρεμας μπορεί να περιέχει και 20 διαφορετικές ουσίες. Τέλος περιέχουν επιπρόσθετα συστατικά για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση εξειδικευμένων προβλημάτων των δοντιών. Τα συστατικά των οδοντοκρεμών ταξινομούνται σε ανενεργά και ενεργά.

Ως ενεργά συστατικά θεωρούνται εκείνα που προσφέρουν ενδυνάμωση και προστασία των δοντιών, ή αντιμετωπίζουν ειδικά κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα (πχ. ευαισθησία).

• Φθόριο, κατά της τερηδόνας
• Αντιμικροβικοί παράγοντες, κατά της ουλίτιδας
• Απευαισθητοποιητικοί παράγοντες, κατά της ευαισθησίας
• Λευκαντικοί παράγοντες, για λεύκανση των δοντιών
• Πυροφωσφορικά άλατα, κατά της πέτρας

Τα ανενεργά συστατικά είναι εκείνα που είναι απαραίτητα για να δημιουργηθεί και διατηρηθεί η δομή της οδοντόκρεμας με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που χρειάζονται για να χρησιμοποιείται εύκολα και ευχάριστα.

• Αποτριπτικά, για μηχανικό καθαρισμό
• Απορρυπαντικές ουσίες, για δημιουργία αφρισμού
• Υγραντικά, για διατήρηση της υγρασίας
• Σταθεροποιητικές ουσίες, για διατήρηση της δομής και ρευστότητας
• Συντηρητικά, για προστασία από ανάπτυξη μικροοργανισμών
• Πρόσθετα γεύσης, γλυκαντικές ουσίες, χρωστικές, για βελτίωση της γεύσης και της εμφάνισης.

Ορισμένα συστατικά όπως το φθόριο υπάρχουν σε σχεδόν όλες τις οδοντόκρεμες, ενώ ορισμένα άλλα πιο εξειδικευμένα συναντώνται μόνο σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία. Τα ενεργά συστατικά που βρίσκουμε συχνότερα στις οδοντόκρεμες είναι:

Το φθόριο είναι το πλέον απαραίτητο ενεργό συστατικό σε μια οδοντόκρεμα. Δυναμώνει την δομή των δοντιών και τα προστατεύει από την τερηδόνα. Η αυξημένη συγκέντρωση φθορίου στο στόμα προστατεύει τα δόντια από την επίδραση των οξέων που παράγουν τα μικρόβια της οδοντικής πλάκας εμποδίζοντας την διαδικασία απασβεστίωσης και ενισχύοντας την επανασβεστίωση της αδαμαντίνης (σμάλτου). Επίσης υποκαθιστά το χαμένο ασβέστιο της αδαμαντίνης αντικαθιστώντας το φυσικό ανθρακικό ασβέστιο των δοντιών με υδροξυαπατίτη που είναι σκληρότερο υλικό και πιό ανθεκτικό σε μελλοντικές επιδράσεις οξέων. Επιπλέον, το φθόριο έχει και ελαφρά αντιμικροβιακή δράση εμποδίζοντας την ανάπτυξη της πλάκας. Οι οδοντόκρεμες χωρίς φθόριο στερούνται αυτής της προστατευτικής δράσης.

Περιέχεται στις οδοντόκρεμες σε διάφορες μορφές με πιό συνηθισμένες το φθοριούχο νάτριο (NaF – sodium fluoride), το μονοφθοροφωσφορικό νάτριο (Na2PO3F - SMFP – sodium monofluorophosphate) και τον φθοριούχο κασσίτερο (SnF2). Η μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση φθορίου στις οδοντόκρεμες καθημερινής χρήσεως είναι τα 1500ppm (και μέχρι 1000ppm για τις παιδικές). Υπερβολική λήψη φθορίου προκαλεί αλλοιώσεις στην αδαμαντίνη (φθορίαση).

Τα αντιμικροβιακά συστατικά άρχισαν να προστίθενται (κυρίως στις οδοντόκρεμες κατά της ουλίτιδας) τα τελευταία χρόνια με στόχο την καταπολέμηση της ανάπτυξης της μικροβιακής πλάκας. Τα αντιμικροβιακά δρούν είτε σκοτώνοντας τα μικρόβια, συνήθως μέσω της καταστροφής της κυτταρικής μεμβράνης, όπως λειτουργεί το triclosan και η χλωρεξιδίνη, είτε έχουν βακτηριοστατική δράση όπως τα άλατα του ψευδαργύρου (κιτρικός ή χλωριούχος ψευδάργυρος) που παρεμποδίζουν τον μεταβολισμό και πολλαπλασιασμό των μικροβίων. Τα άλατα ψευδαργύρου εμποδίζουν την διάσπαση των σακχάρων σε οξέα από τα μικρόβια, ενώ επίσης βοηθούν στην αντιμετώπιση της δυσάρεστης αναπνοής μετατρέποντας τις δύσοσμες θειϊκές ενώσεις σε μη πτητικές.

Τα συγκεκριμένα συστατικά περιέχονται στις οδοντόκρεμες κατά της ευαισθησίας και στοχεύουν στην αντιμετώπιση της υπερευαισθησίας της οδοντίνης όταν το δόντι έρχεται σε επαφή με ξινό, πικρό, ζεστό, ή κρύο ερέθισμα. Το κιτρικό κάλιο και το νιτρικό κάλιο λειτουργούν ανακουφίζοντας τα συμπτώματα, εμποδίζοντας την μετάδοση του ερεθίσματος του πόνου προς το κεντρικό νευρικό σύστημα. Το χλωριούχο στρόντιο και ο χλωριούχος / φθοριούχος κασσίτερος λειτουργούν δημιουργώντας εναποθέσεις πάνω στην επιφάνεια της οδοντίνης, φράσσοντας τα οδοντινικά σωληνάρια και απομονώνοντας τα από τα εξωτερικά ερεθίσματα.

Αν και όλες οι οδοντόκρεμες περιέχουν αποτριπτικά συστατικά που προσφέρουν κάποια λευκαντική δράση, οι λευκαντικές οδοντόκρεμες είτε τα περιέχουν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση για πιό ισχυρή μηχανική λεύκανση είτε περιέχουν επιπλέον ειδικά συστατικά που δρούν χημικά.

Το διττανθρακικό νάτριο (κοινώς μαγειρική σόδα) έχει τριπλή δράση σαν συστατικό της οδοντόκρεμας. Λειτουργεί σαν αποτριπτικό καθαρίζοντας την οδοντική πλάκα, προσφέρει λευκαντική δράση απομακρύνοντας τους επιφανειακούς λεκέδες από τα δόντια, ενώ παράλληλα διατηρεί ένα αλκαλικό περιβάλλον που εξουδετερώνει τα οξέα που παράγουν τα μικρόβια της πλάκας πριν προλάβουν να βλάψουν το σμάλτο. Όταν μάλιστα αντιδρά με τα οξέα που υπάρχουν στο στόμα κατά το βούρτσισμα παράγεται διοξείδιο του άνθρακα που ενισχύει τον αφρισμό της οδοντόκρεμας.

Η πέτρα των δοντιών (τρυγία) δημιουργείται από εναποθέσεις ασβεστίου και μαγνησίου πάνω στην επιφάνεια των δοντιών. Τα πυροφωσφορικά άλατα (TSPP - tetrasodium pyrophosphate) δεσμεύουν τα πλεονάζοντα ιόντα μαγνησίου και ασβεστίου από το σάλιο, μή επιτρέποντας τους να εναποτεθούν στα δόντια. Δεν μπορούν όμως να διαλύσουν και να απομακρύνουν την πέτρα που ήδη υπάρχει στα δόντια.

Σε αρκετές οδοντόκρεμες περιέχονται επιπρόσθετα συστατικά όπως ένζυμα, βιταμίνες, βότανα κλπ.

Στη συνέχεια αναφέρονται τα βασικά μη ενεργά συστατικά των οδοντοκρεμών και το ποσοστό στο οποίο περιέχονται:

Οι αποτριπτικές ουσίες αποτελούν ένα από τα κύρια συστατικά κάθε οδοντόκρεμας και είναι αυτές που προσφέρουν την μηχανική καθαριστική δράση απομακρύνοντας όχι μόνον την οδοντική πλάκα από τα δόντια αλλά και αρκετές από τις επιφανειακές χρωστικές που επηρεάζουν το λευκό χρώμα των δοντιών. Παράλληλα προσφέρουν και στίλβωση των δοντιών.

Αν και τα αποτριπτικά είναι απαραίτητα για μια οδοντόκρεμα, υπερβολική ποσότητα τους μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αποτριβών της αδαμαντίνης και οδοντίνης προκαλώντας ευαισθησία των δοντιών. Ο βαθμός αποτριπτικότητας μιας οδοντόκρεμας εξαρτάται από το μέγεθος των κόκκων και την συγκέντρωση του αποτριπτικού, και μετράται με τον δείκτη RDA (Relative Dentin Abrasivity / Σχετική Αποτριπτικότητα Οδοντίνης). Οι οδοντόκρεμες με χαμηλό δείκτη αποτριβής (όπως αυτές για την οδοντική ευαισθησία) είναι οι πιό ασφαλείς για τα δόντια, ενώ εκείνες με υψηλό δείκτη RDA (όπως πολλές λευκαντικές οδοντόκρεμες) έχουν μεγαλύτερη καθαριστική ικανότητα αλλά είναι πιό πιθανό να προκαλέσουν αποτριβές.

Τα αποτριπτικά που χρησιμοποιούνται συνηθέστερα στις οδοντόκρεμες καθημερινής χρήσεως είναι:

• Διοξείδιο του πυριτίου (silica), είναι το πιό συχνά χρησιμοποιούμενο υλικό σήμερα.
• Ένυδρο οξείδιο του πυριτίου, χρησιμοποιείται στις οδοντόκρεμες τύπου gel λόγω της διαφάνειας που προσφέρει.
• Διττανθρακικό νάτριο (μαγειρική σόδα / baking soda)
• Ανθρακικό ασβέστιο (chalk), χρησιμοποιείται στις πιό οικονομικές οδ/κρεμες
• Οξείδιο του αργιλίου (αλουμίνα), σπάνια χρησιμοποιείται πλέον λόγω της αλληλεπίδρασης του με άλλα συστατικά των σύχρονων οδοντοκρεμών και κυρίως με το φθόριο.
• Πυροφωσφορικό ασβέστιο
• Περλίτης (κυρίως σε λευκαντικές οδοντόκρεμες)
• Μαρμαρυγίες, μια κατηγορία φυλλοπυριτικών υλικών που δίνει ένα εντυπωσιακό glitter στην οδοντόκρεμα

Οι απορρυπαντικές ουσίες χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν αφρισμό. Η δημιουργία φυσσαλίδων αφρού είναι απαραίτητη για την διασπορά των συστατικών της οδοντόκρεμας στο στόμα, την μείωση της επιφανειακής τάσης και την αποκόλληση της μικροβιακής πλάκας από τις επιφάνειες των δοντιών, καθώς και την ευκολότερη απομάκρυνση τους.

Ο πιό κοινός παράγοντας αφρισμού είναι το λαουρυλοθειικό νάτριο (SLS – Sodium Lauryl Sulphate) που έχει παράλληλα και αντιμικροβιακή δράση. Δυστυχώς όμως έχει και πολύ άσχημη γεύση που καθιστά απαραίτητη τη χρήση έντονων αρωματικών ουσιών για να μην γίνεται αντιληπτή. Ορισμένες έρευνες έχουν συνδέσει το SLS με την συχνότερη εμφάνιση αφθών σε άτομα με σχετική προδιάθεση.

Οι υγραντικές / υγροσκοπικές ουσίες χρειάζονται για να διατηρείται η οδοντόκρεμα σε υγρή μορφή και να μην στεγνώνει και ξεραίνεται σε επαφή με τον αέρα. Λειτουργούν κυρίως απορροφώντας υγρασία από το περιβάλλον. Ουσίες που χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό είναι η γλυκερίνη, σορβιτόλη, γλυκερόλη, πενταθόλη, προπυλενογλυκόλη κ.α.

Πρόκειται για τις ουσίες που διατηρούν την συνεκτικότητα των διάφορων συστατικών της οδοντόκρεμας. Παράλληλα επιτρέπουν την ομαλή ροή της από το σωληνάριο όταν το πιέζουμε, ενώ δεν την αφήνουν να συνεχίσει να κυλά αν δεν ασκείται πλέον πίεση. Είναι απαραίτητες για να κρατά η οδοντόκρεμα την ρευστότητα και ομοιογένεια της χωρίς να συμβαίνει διαχωρισμός των υγρών από τα στερεά συστατικά της. Καθορίζουν επίσης πόσο παχύρρευστη θα είναι η οδοντόκρεμα. Σαν σταθεροποιητικά συστατικά χρησιμοποιούνται ουσίες όπως η κυτταρίνη, η καρραγενάνη (από φύκια) και διάφορα φυσικά ή τεχνητά κόμμεα.

Τα συντηρητικά (βενζοϊκό νάτριο, φορμαλδεύδη, διχλωροφαινόλες ) προστίθενται στις οδοντόκρεμες για να εμποδίσουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών, έτσι ώστε να μπορούν να διατηρούνται με ασφάλεια για μεγάλη χρονική περίοδο σε θερμοκρασία δωματίου χωρίς να αλλοιώνονται.

Αρκετά από τα συστατικά των οδοντοκρεμών έχουν πολύ άσχημη γεύση και μυρωδιά, για αυτό είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούνται αρωματικές ουσίες και πρόσθετα βελτίωσης της γεύσης. Αρωματικά όπως ο δυόσμος, μενθόλη, έλαια ευκαλύπτου, κανέλλα και συνηθέστερα με βάση την μέντα κάνουν πιό ευχάριστο το βούρτσισμα και επιπλέον βοηθούν να έχουμε πιό φρέσκια και δροσερή αναπνοή. Ορισμένα άτομα πιθανόν να εμφανίσουν αλλεργική αντίδραση σε κάποια αρωματική ουσία που μπορεί να εκδηλωθεί με ερεθισμό του βλεννογόνου και κάποια μορφή έλκωσης πχ. άφθες, γωνιακή χειλίτιδα ή και ουλίτιδα. Ασθενείς που ακολουθούν ομοιοπαθητική θεραπεία που πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση μέντας, μπορούν να αναζητήσουν εξειδικευμένες οδοντόκρεμες χωρίς μέντα, οι οποίες όμως συνήθως στερούνται βασικών συστατικών όπως το φθόριο. Η αίσθηση δροσιάς που νοιώθουμε χρησιμοποιώντας ορισμένες οδοντόκρεμες οφείλεται σε ουσίες που περιέχουν οι οποίες εξατμίζονται κατά το βούρτσισμα απορροφώντας θερμότητα από τους ιστούς του στόματος, δημιουργώντας έτσι το αίσθημα δροσιάς. Εκτός από τις κλασσικές γεύσεις, έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς οδοντόκρεμες με εξωτικές ή ιδιαίτερες γεύσεις όπως ουίσκι, φυστικοβούτυρο, ακόμη και μπέικον.

Για την βελτίωση της γεύσης χρησιμοποιούνται επίσης και τεχνητές γλυκαντικές ουσίες όπως η σακχαρίνη, ασπαρτάμη και η σορβιτόλη. Πρόκειται για σύνθετα σάκχαρα που δεν μπορούν να μεταβολιστούν από τα μικρόβια της οδοντικής πλάκας. Όπως είναι φυσικό, δεν χρησιμοποιούνται απλά σάκχαρα όπως η γλυκόζη γιατί θα ενίσχυαν την ανάπτυξη της οδοντικής πλάκας εφόσον αποτελούν πηγή τροφής για τα βακτήρια.

Οι χρωστικές ουσίες δίνουν στην κάθε οδοντόκρεμα την χαρακτηριστική της εμφάνιση. Χωρίς αυτές, οι οδοντόκρεμες θα ήταν ιδιαίτερα αντιαισθητικές καθώς το φυσικό τους χρώμα μπορεί να είναι πχ. καφέ σκούρο. Τα χρώματα βοηθούν επίσης για να σχηματίζονται οι ρίγες διαφορετικού χρώματος. Η ουσία που χρησιμοποιείται για να δίνει το τυπικό λευκό χρώμα είναι το διοξείδιο του τιτανίου.

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στους διάφορους τύπους οδοντοκρεμών αναλύοντας τα χαρακτηριστικά τους με στόχο να σας διευκολύνουμε στην επιλογή σας. Μην ξεχνάτε πάντως ότι εκείνος που γνωρίζει καλύτερα τις ανάγκες σας είναι ο οδοντίατρος σας. Ζητείστε του να σας συστήσει την καταλληλότερη οδοντόκρεμα ή τύπο οδοντόκρεμας για εσάς.