Θηλασμός Δακτύλου • Πιπίλισμα του Αντίχειρα

Το πιπίλισμα του δακτύλου μπορεί να είναι μια φυσική αντανακλαστική κίνηση καθώς έχει παρατηρηθεί ακόμη και πριν από τη γέννηση σε υπερηχογραφήματα το έμβρυο να έχει το δάκτυλο του στο στόμα.

Μετά την γέννηση του το παιδί συνδέει την αίσθηση του θηλασμού με τον κορεσμό της πείνας του, την ζεστασιά και ασφάλεια της αγκαλιάς της μητέρας του και γενικά με θετικά και ευχάριστα συναισθήματα. Κατά τους πρώτους μήνες της ζωής το παιδιού, το πιπίλισμα του δακτύλου θεωρείται σαν υποκατάστατο του θηλασμού ή και σαν ένδειξη ότι το μωρό πεινάει. Περίπου 70% με 90% των παιδιών πιπιλάνε το δάχτυλο τους σε αυτή την ηλικία.

Το άγχος, ο φόβος και η κούραση συνδέονται επίσης με το πιπίλισμα του αντίχειρα καθώς η αίσθηση που δίνει στο παιδί πιστεύεται ότι είναι υποσυνείδητα συνδεδεμένη με την ασφάλεια της μητρικής παρουσίας. Οι παιδοψυχολόγοι θεωρούν ότι ο θηλασμός του δακτύλου είναι για το βρέφος ένα υποκατάστατο της άνεσης, ευχαρίστησης και ασφάλειας. Επίσης κατά την περίοδο της ανατολής των πρώτων δοντιών το πιπίλισμα ή και δάγκωμα του δακτύλου ανακουφίζει το παιδί από τον πόνο των ούλων μέσω της πίεσης που ασκείται σε αυτά από το δάκτυλο.

Τα περισσότερα παιδιά διακόπτουν τον θηλασμό του δακτύλου στην ηλικία μεταξύ 2 και 4 ετών. Μέχρι την ηλικία των 4-5 ετών όσο το παιδί έχει ακόμη τα νεογιλά μόνο δόντια, αναλόγως βεβαίως και της έντασης της συνήθειας, δεν δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα ή αυτά είναι αναστρέψιμα. Αν όμως η συνήθεια για το πιπίλισμα του αντίχειρα συνεχιστεί και μετά την ηλικία των 6 ετών, όταν πλέον ανατέλλουν τα μόνιμα δόντια του παιδιού, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις όπως:

Το υπερβολικό πιπίλισμα του δακτύλου προκαλεί την μετακίνηση των πρόσθιων δοντιών, κυρίως των πάνω, σε σχέση με τον κάθετο άξονα τους με αποτέλεσμα να αρχίσουν να προεξέχουν προς τα έξω (οριζόντια πρόταξη ή κοινώς «πεταχτά δόντια»).

Όταν η πίεση από το πιπίλισμα του δακτύλου είναι έντονη και ασκείται συνεχώς για πολλές ώρες κάθε μέρα μπορεί να επηρεαστεί και η σωστή ανάπτυξη των οστών της γνάθου, δημιουργώντας παραμόρφωση στην περιοχή των εμπρός δοντιών που καταλήγει σε άνοιγμα μεταξύ άνω και κάτω δοντιών (πρόσθια ανοικτή δήξη ή χασμοδοντία). Υπάρχει επίσης πιθανότητα να επηρεαστεί το σχήμα της γνάθου και η καμπυλότητα της. Σε αυτή την περίπτωση η γνάθος έχει σχήμα V αντί του φυσιολογικού U.

Η μετακίνηση των εμπρός δοντιών από την φυσιολογική τους θέση και κυρίως το κενό που μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσα στα πάνω και τα κάτω δόντια επηρεάζει το σωστό σχηματισμό των φθόγγων κατά την ομιλία προκαλώντας ψεύδισμα.

Καταστάσεις που προκαλούν παρόμοια προβλήματα με το πιπίλισμα του δακτύλου και θεωρούνται επίσης σαν επιβλαβείς παιδικές στοματικές έξεις είναι:

• Η πίεση της γλώσσας προς τα εμπρός, καθώς μπορεί να μετακινήσει τα κάτω εμπρόσθια δόντια προς τα έξω.
• Το ‘μάσημα’ αντικειμένων όπως ένα μολύβι ή το καπάκι του στυλό μπορεί να στραβώσει ή και να φθείρει τα εμπρός δόντια.
• Το δάγκωμα ή ρούφηγμα του κάτω χείλους που οδηγεί σε απώλεια της ευθυγράμμισης των δοντιών καθώς τα κάτω δόντια έρχονται πιο μέσα από τα πάνω δόντια.

Οι παραπάνω συνήθειες αποτελούν ‘υποκατάστατα’ του πιπιλίσματος του αντίχειρα που παρατηρούνται αρκετά συχνά ακόμη και σε ενήλικες, ιδίως σε καταστάσεις πίεσης και άγχους.

Αρκετοί γονείς αρχίζουν να ανησυχούν πολύ νωρίς βλέποντας ότι το μωρό τους πιπιλάει το δάκτυλο του και προσπαθούν να το σταματήσουν από πολύ μικρή ηλικία. Τα πρώτα 2 χρόνια της ζωής του, το παιδί ‘χρειάζεται’ το πιπίλισμα του δακτύλου για να νοιώθει καλύτερα. Μια πρόωρη και επίμονη προσπάθεια να σταματήσει την συνήθεια μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα καθώς το παιδί θα νοιώθει περισσότερο πιεσμένο και αγχωμένο και θα χρειάζεται πιο έντονα το πιπίλισμα του δακτύλου για να νοιώσει ανακούφιση.

Η προσπάθεια διακοπής του πιπιλίσματος του αντίχειρα θα πρέπει να ξεκινήσει σταδιακά μεταξύ 2 και 4 ετών, αλλά οπωσδήποτε πριν το παιδί γίνει 5 ετών ώστε να το έχει σταματήσει πριν αρχίσουν να βγαίνουν τα πρώτα μόνιμα δόντια του.

Συνήθως τα παιδιά σταματάνε τη συνήθεια από μόνα τους, αλλά για κάθε περίπτωση ακολουθούν μερικές συμβουλές που μπορεί να βοηθήσουν στην διακοπή της:

Προληπτικά, από μικρή ηλικία:

• Φροντίστε να κρατάτε τα χέρια του παιδιού απασχολημένα σε ένα παιχνίδι ή κάποια άλλη δραστηριότητα.
• Κατά τη διάρκεια του ύπνου απομακρύνετε ήσυχα το χέρι του παιδιού από το στόμα.
• Αποφεύγετε καταστάσεις πίεσης ή φόβου που μπορεί να δημιουργήσουν ψυχολογικά προβλήματα στο παιδί.
• Αφιερώστε περισσότερη φροντίδα, χρόνο και προσοχή προς το παιδί ώστε να νοιώθει ασφάλεια.
• Αφήστε το παιδί να χρησιμοποιεί πιπίλα. Η έλλειψη της οδηγεί το παιδί να την υποκαταστήσει με το πιπίλισμα του αντίχειρα.

Πιπίλα ή Δάχτυλο;

Η επικρατούσα άποψη είναι ότι η χρήση της πιπίλας είναι προτιμότερη από το πιπίλισμα του δακτύλου, διότι η συνήθεια αυτή σταματά σχετικά ευκολότερα και δεν προκαλεί το ίδιο σοβαρές στοματογναθικές ανωμαλίες.

Όταν πλέον το παιδί είναι πάνω από 2 ετών:

• Εξηγείστε στο παιδί ότι θα πρέπει να σταματήσει να πιπιλάει το δάκτυλο του.
• Δώστε το παράδειγμα άλλων παιδιών που γνωρίζει και έχουν σταματήσει τη συνήθεια.
• Μην του φωνάζετε ή το τιμωρείτε όταν βάζει το δάκτυλο στο στόμα και μην το ντροπιάζετε (ιδίως παρουσία άλλων). Κάντε ένα αστείο σχόλιο για να καταλάβει ότι πρέπει να σταματήσει.
• Επιβραβεύστε το όταν έχει αρκετό διάστημα χωρίς να πιπιλίσει τον αντίχειρα του. Σταδιακά αυξάνετε το διάστημα που θα χρειάζεται για να πάρει την επιβράβευση του (από ώρες σε ημέρες και μετά σε εβδομάδες).
• Μην είστε ανυπόμονοι. Μπορεί να χρειαστούν αρκετοί μήνες μέχρι το παιδί να σταματήσει τελείως τη συνήθεια.

Αν δεν καταφέρνετε να διακόψετε τη συνήθεια, ζητείστε την βοήθεια ενός παιδοδοντιάτρου ή ενός παιδοψυχολόγου.

Για περιπτώσεις που όλες οι προσπάθειες διακοπής του θηλασμού του δακτύλου είναι ανεπιτυχείς, μπορεί να απαιτηθεί η χρήση μιας ειδικής συσκευής από πλαστικό που προσαρμόζεται στο χέρι και περιβάλλει τον αντίχειρα μη επιτρέποντας στο παιδί να το βάλει στο στόμα ή ενός ενδοστοματικού μηχανισμού διακοπής θηλασμού του δακτύλου.

Μια άλλη δραστική μέθοδος είναι η τοποθέτηση στα νύχια του παιδιού ειδικού βερνικιού με πολύ πικρή γεύση, έτσι ώστε το πιπίλισμα του δακτύλου να είναι δυσάρεστο για το παιδί.

Όσο πιο νωρίς γίνει η διακοπή της συνήθειας τόσο μικρότερα είναι τα πιθανά προβλήματα και μεγαλύτερη η πιθανότητα πλήρους ή έστω μερικής αυτοδιόρθωσης τους με την περαιτέρω ανάπτυξη του στόματος.

Αν το πιπίλισμα του δακτύλου έχει προκαλέσει μετακίνηση των μόνιμων δοντιών από την φυσιολογική τους θέση ή παραμόρφωση τα γνάθου, είναι απαραίτητη η ορθοδοντική θεραπεία (που φυσικά θα πρέπει να ξεκινήσει μόνο αφού το παιδί έχει πλήρως απαλλαγεί από την κακή συνήθεια).

Τυχόν ψεύδισμα αποκαθίσταται συνήθως με την ολοκλήρωση της ορθοδοντικής θεραπείας μόλις τα δόντια επανέλθουν στην κανονική τους θέση. Αν το πρόβλημα παραμένει μπορεί να χρειαστεί θεραπεία από λογοθεραπευτή.