Τί είναι οι Σιελογόνοι Αδένες;

Το κύριο σώμα ενός σιελογόνου αδένα αποτελείται από συμπλέγματα κυττάρων (λοβούς) που παράγουν ένα έκκριμα (σίελο ή σάλιο) που αποτελείται από νερό, βλέννα, ιόντα και ένζυμα. Το σάλιο στην συνέχεια διοχετεύεται σε αγωγούς, οι οποίοι βαθμιαία συνενώνονται σε έναν μεγαλύτερο αγωγό, τον εκφορητικό πόρο, ο οποίος εκβάλλει σε κάποιο σημείο της στοματικής κοιλότητας.

Στον άνθρωπο, υπάρχουν οι κάτωθι ομάδες σιελογόνων αδένων:

Μείζονες σιελογόνοι αδένες

Πρόκειται για τους μεγαλύτερους αδένες που παράγουν την μεγαλύτερη ποσότητα σάλιου:

• Οι παρωτίδες είναι οι μεγαλύτεροι σιελογόνοι αδένες και βρίσκονται στα πλάγια της άνω σιαγόνας στην περιοχή κάτω και εμπρός από τα αυτιά. Παράγουν περίπου το 25% της συνολικής ποσότητας σάλιου. Το σάλιο εκκρίνεται στο στόμα μέσω ενός ανοίγματος που ονομάζεται παρωτιδικός πόρος και βρίσκεται στο εσωτερικό της κάθε παρειάς (μάγουλου) στην περιοχή έναντι των άνω δεύτερων γομφίων και αποτελείται κυρίως από ορό (υδατώδες έκκριμα).
• Οι υπογνάθιοι σιελογόνοι αδένες είναι οι δεύτεροι μεγαλύτεροι μετά τις παρωτίδες και βρίσκονται κάτω από κάθε πλευρά της κάτω γνάθου. Εκκρίνουν περίπου το 65% του σάλιου μέσω δύο πόρων που βρίσκονται στην βάση του στόματος πίσω από τα μπροστινά δόντια κάτω από το πρόσθιο τμήμα της γλώσσας. Η σύσταση του σάλιου είναι μικτή (ορός και βλέννα) αλλά κυρίως ορώδης.
• Οι υπογλώσσιοι σιελογόνοι αδένες βρίσκονται κάτω από τη γλώσσα και εκκρίνουν το σάλιο μέσω πολλών μικρών ανοιγμάτων (8-20 εκφορητικών πόρων) κάτω από τη γλώσσα. Είναι οι μικρότεροι σε μέγεθος και εκκρίνουν λιγότερο από το 5% του σάλιου που είναι κυρίως βλεννώδους σύστασης.

Ελάσσονες σιελογόνοι αδένες

Οι ελάσσονες σιελογόνοι αδένες είναι περίπου 400-1.000 με τον αριθμό τους να ποικίλει από άτομο σε άτομο. Έχουν πολύ μικρότερο μέγεθος από τους κύριους αδένες με διάμετρο 1-2χιλ και συνολικά παράγουν περίπου το 5% του σάλιου. Βρίσκονται διασκορπισμένοι σε διάφορα σημεία του βλεννογόνου του στόματος όπως στη γλώσσα, στην υπερώα, στην βάση του στόματος και στην εσωτερική πλευρά στα χείλη και τις παρειές.

Στον άνθρωπο, οι σιελογόνοι αδένες παράγουν 0,5 – 1,5 λίτρα σάλιου την ημέρα. Η ροή σάλιου αυξάνεται το απόγευμα και είναι μικρότερη κατά τη διάρκεια του ύπνου όταν παύουν να λειτουργούν οι παρωτίδες. Η έκκριση σιέλου συνήθως αυξάνει με την μυρωδιά ή την παρουσία τροφής (ή ακόμη και αν σκεφθούμε κάτι σχετικό) αλλά και με την αύξηση της θερμοκρασίας περιβάλλοντος. Αντίθετα μειώνεται σε στιγμές ψυχολογικής πίεσης.

Η φυσιολογική κανονική ροή είναι περίπου 0,2-0,3ml ανά λεπτό, και όταν υπάρχει κάποιο γευστικό ερέθισμα ή κατά την μάσηση αυξάνεται σε 1,5-2ml ανά λεπτό. Μικρότερες τιμές αποτελούν ένδειξη προβλήματος στην παραγωγή του σάλιου από τους σιελογόνους αδένες.

Οι κύριες λειτουργίες του σάλιου είναι να λιπαίνει το στόμα, να ξεκινά την διαδικασία διάσπασης των τροφών και να βοηθά στην κατάποση

Σύσταση του σάλιου

Το σάλιο αποτελείται κατά 90% από νερό και 10% από οργανικές και ανόργανες ουσίες και κύτταρα. Τα οργανικά συστατικά αποτελούνται κυρίως από πρωτεΐνες και ένζυμα όπως η αμυλάση και η λιπάση που βοηθούν στην διάσπαση των τροφών και από λυσοζύμες και στατίνες που προστατεύουν από βακτηριακές μολύνσεις και μυκητιάσεις. Το σάλιο περιέχει επίσης επιθηλιακά κύτταρα, λεμφοκύτταρα και ουδετερόφιλα. Η ακριβής σύσταση του σάλιου διαφέρει ανάλογα με τον συγκεκριμένο σιελογόνο αδένα που το παράγει αλλά και με το ερέθισμα που μπορεί να ενεργοποίησε την έκκριση του.

Η έκκριση των σιελογόνων αδένων υπόκειται στον έλεγχο του αυτόνομου νευρικού συστήματος (συμπαθητικού - παρασυμπαθητικού), που ελέγχει τόσο την ποσότητα όσο και τον τύπο του εκκρινόμενου σάλιου.

Τα κυριότερα προβλήματα των σιελογόνων αδένων είναι:

Απόφραξη

Περιστατικά απόφραξης και διακοπής της ροής του σάλιου παρατηρούνται συχνότερα στους υπογνάθιους αδένες και δευτερευόντως στις παρωτίδες, συνήθως λόγω σχηματισμού πέτρας (σιαλολιθίαση). Η απόφραξη του σιελογόνου αδένα συνοδεύεται από πρήξιμο και έντονο πόνο, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του φαγητού όταν αυξάνεται η έκκριση σάλιου. Αντιμετωπίζεται από ΩΡΛ ή στοματολόγο οδοντίατρο με την απομάκρυνση του λίθου από τον πόρο και την αποκατάσταση της ροής του σάλιου.

Μόλυνση

Η πιο συχνή μορφή μόλυνσης των σιελογόνων αδένων κυρίως στα παιδιά είναι η παρωτίτιδα (κοινώς «μαγουλάδες») που επηρεάζει τις παρωτίδες και είναι ιογενούς αιτιολογίας. Συνήθως εκδηλώνεται στην παιδική ηλικία, αλλά εμφανίζεται και σε ενήλικες. Προκαλεί έντονο και επώδυνο πρήξιμο των παρωτίδων με κλινική εικόνα που χαρακτηρίζεται από την παρουσία εμφανούς διόγκωσης στο μάγουλο κάτω από τα αυτιά.

Μια άλλη αιτία μολύνσεων είναι η απόφραξη του εκφορητικού πόρου (σιαλολιθίαση), που μπορεί να οδηγήσει σε σιαλαδενίτιδα, μια επώδυνη λοίμωξη του σιαλογόνου αδένα. Οφείλεται συνήθως στα μικρόβια του σταφυλόκοκκου ή του στρεπτόκοκκου, ή σε αναερόβια βακτήρια. Προκαλείται είτε από την ανάπτυξη μικροβίων στο λιμνάζον σάλιο εντός του αποφραγμένου πόρου του αδένα, είτε στην είσοδο μικροβίων από το στόμα εντός του εκφορητικού πόρου (που δεν είναι δυνατή υπό φυσιολογικές συνθήκες όταν υπάρχει η ροή του σάλιου). Η σιαλαδενίτιδα μπορεί να εξελιχθεί σε μια σοβαρή λοίμωξη, αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά.

Όγκοι

Οι όγκοι των σιελογόνων αδένων μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις και εμφανίζονται αρχικά σαν μια διόγκωση στην περιοχή κάποιου σιελογόνου αδένα χωρίς την εκδήλωση πόνου. Για αυτόν τον λόγο θα πρέπει να επισκέπτεστε άμεσα έναν στοματολόγο αν παρατηρήσετε οποιαδήποτε ύποπτη διόγκωση σε κάποιο σημείο του στόματος σας. Οι κακοήθεις καρκινικοί όγκοι των σιελογόνων συνήθως αναπτύσσονται γρήγορα με μεγάλη αύξηση όγκου, γίνονται επώδυνοι και μπορεί να προκαλέσουν απώλεια του ελέγχου κίνησης ολόκληρης της πλευράς του προσώπου όπου έχει εκδηλωθεί ο όγκος. Η θεραπεία τους γίνεται με χειρουργική επέμβαση.

Διόγκωση των σιελογόνων μπορεί να παρουσιαστεί και σαν αποτέλεσμα αυτοάνοσων νοσημάτων όπως HIV και σύνδρομο Sjögren, αλλά και λόγω διαβήτη ή αλκοολισμού.

Μειωμένη ροή σάλιου - Ξηροστομία

Η δυσλειτουργία των σιελογόνων αδένων μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο πρόβλημα ξηροστομίας. Η ξηροστομία εκδηλώνεται όταν η παραγόμενη ποσότητα σάλιου είναι μικρότερη του φυσιολογικού ή η σύσταση του δεν είναι αρκετά υδαρής (το σάλιο γίνεται πυκνόρρευστο). Το στόμα ‘στεγνώνει’, γίνεται κολλώδες, δυσχεραίνεται η μάσηση και η κατάποση, και μπορεί να υπάρχει αίσθημα καψίματος στο στόμα και το φάρυγγα. Η ξηροστομία αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης προβλημάτων όπως η στοματίτιδα, γλωσσίτιδα, φαρυγγίτιδα και η τερηδόνα στα δόντια.

Συνήθεις αιτίες που οδηγούν σε μειωμένη λειτουργία των σιελογόνων αδένων και ξηροστομία είναι:

• Παρενέργειες αρκετών φαρμάκων όπως διουρητικά, αντιβιοτικά, ιώδιο, χημειοθεραπευτικά κ.α.
• Ακτινοβολίες και χημειοθεραπείες για θεραπεία καρκίνου
• Αυτοάνοσα νοσήματα όπως το HIV/AIDS
• Σακχαρώδης διαβήτης, ορμονικές διαταραχές, ρευματοειδής αρθρίτιδα κ.α.
• Βλάβη των νεύρων
• Γήρανση