Ξηροστομία  •  Στεγνό Στόμα

Τα συνηθέστερα συμπτώματα της ξηροστομίας είναι:

• Αίσθηση ότι το στόμα, τα χείλη και η γλώσσα είναι στεγνά και κολλάνε
• Ο βλεννογόνος του στόματος έχει έντονο κόκκινο χρώμα
• Η γλώσσα είναι ξηρή, κόκκινη και λεία
• Σκασίματα στα χείλη
• Δυσκολία στη μάσηση, κατάποση και ομιλία
• Αλλοίωση της γεύσης
• Άφθες και στοματικά έλκη
• Επίμονη κακοσμία στόματος
• Στεγνός, ξηρός λαιμός
• Δυσκολία εφαρμογής τεχνητών οδοντοστοιχιών
• Καυσαλγία του στόματος ή της γλώσσας

Η ξηροστομία είναι αποτέλεσμα της μειωμένης παραγωγής ή μειωμένης ροής σάλιου από τους σιελογόνους αδένες προς το στόμα. Υπάρχουν 3 ζευγάρια κύριων σιελογόνων αδένων (παρωτίδες, υπογνάθιοι, υπογλώσσιοι) και εκατοντάδες μικρότεροι μέσα στο στόμα.

Τα προβλήματα ξηροστομίας μπορεί να οφείλονται σε αρκετούς διαφορετικούς παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν δυσλειτουργία των σιελογόνων αδένων και να οδηγήσουν σε μειωμένη ροή σάλιου στο στόμα.

• Φάρμακα. Αρκετά φάρμακα (πάνω από 400 σύμφωνα με σχετικές μελέτες) έχουν σαν παρενέργεια την εκδήλωση ξηροστομίας. Η σχετική λίστα περιλαμβάνει κυρίως αντι-υπερτασικά, αγχολυτικά, αντι-ισταμινικά, παυσίπονα, φάρμακα για Parkinson, και πολλά άλλα. Η λήψη φαρμάκων είναι η πλέον συνηθισμένη αιτία ξηροστομίας.
• Κάπνισμα. Η ξηροστομία εμφανίζει ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά στους καπνιστές. Οι συνεχείς εισπνοές και εκπνοές του καπνού αλλά και η ίδια επίδραση του καπνού στεγνώνουν τους βλεννογόνους του στόματος.
• Αφυδάτωση. Καταστάσεις που προκαλούν αφυδάτωση όπως πυρετός, έμετοι, αυξημένη εφίδρωση, διάρροια, μειωμένη πρόσληψη υγρών οδηγούν σε μειωμένη παραγωγή σάλιου και είναι συχνά αιτίες παροδικής ξηροστομίας. Η κατάχρηση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει απώλεια υγρών και ξηροστομία.
• Παθήσεις. Ορισμένες συστημικές παθήσεις επηρεάζουν τη λειτουργία των σιελογόνων αδένων (διαβήτης, πάθηση Hodgkin, Parkinson, HIV/AIDS, σύνδρομο Sjogren, ερυθηματώδης λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα)
• Θεραπεία καρκίνου. Οι ακτινοβολίες και η χημειοθεραπεία στην περιοχή της κεφαλής κατά τη θεραπεία καρκίνου προκαλούν βλάβες στους σιελογόνους αδένες προκαλώντας ξηροστομία. Σε περίπτωση ολικής καταστροφής των αδένων, η ξηροστομία είναι μόνιμη.
• Αναπνοή από το στόμα. Άτομα που αναπνέουν από το στόμα και όχι από τη μύτη εμφανίζουν όπως είναι αναμενόμενο υψηλότερα ποσοστά ξηροστομίας. Το πρόβλημα είναι εντονότερο σε άτομα που ροχαλίζουν κατά τον ύπνο και ξυπνάνε με στεγνό στόμα.
• Άλλες καταστάσεις που προκαλούν ξηροστομία είναι η συγγενής απλασία των σιελογόνων αδένων, οι φλεγμονές του στόματος, αλλά και ψυχογενείς νόσοι όπως άγχος και κατάθλιψη.

Το σάλιο είναι ένα βιολογικό υγρό που εκκρίνεται από τους σιελογόνους αδένες και έχει πολλαπλό ρόλο στη λειτουργία του στόματος. Οι βασικές λειτουργίες του σάλιου είναι:

• υγραίνει τις τροφές για να βοηθηθεί η μάσηση και κατάποση
• υγραίνει και λιπαίνει το στόμα
• καθαρίζει το στόμα παρασύροντας τα κατάλοιπα των τροφών
• ρυθμίζει το pH του στόματος αραιώνοντας και εξουδετερώνοντας τα οξέα
• περιέχει αμυλάση που ξεκινά τη διαδικασία της χώνευσης με την διάσπαση των σακχάρων
• περιέχει λυσοζύμη που προσφέρει αντιμικροβιακή δράση

Τα άτομα που πάσχουν από ξηροστομία εμφανίζουν μια σειρά προβλημάτων που οφείλονται κυρίως στην απώλεια της προστατευτικής δράσης του σάλιου.

Ξηροστομία και τερηδόνα

Χωρίς ικανοποιητική ροή σάλιου το στόμα δεν ξεπλένεται από τα κατάλοιπα των τροφών τα οποία παραμένουν ανάμεσα στα δόντια και αποτελούν τροφή για την ανάπτυξη των μικροβίων της οδοντικής πλάκας. Επίσης χωρίς την ρυθμιστική λειτουργία του σάλιου, το pH του στόματος παραμένει σε όξινες τιμές για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα οδηγώντας σε απασβεστίωση της αδαμαντίνης και αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο τερηδόνας και διάβρωσης των δοντιών.

Οι ασθενείς με ξηροστομία καταφεύγουν για ανακούφιση στη συχνή λήψη αναψυκτικών ή χυμών που είναι συνήθως όξινα και λόγω της έλλειψης σάλιου προκαλούν πολύ πιο αυξημένη διάβρωση των δοντιών από ότι σε ένα άτομο με κανονική ροή σάλιου στο στόμα. Γενικά, η τερηδόνα αναπτύσσεται πολύ ευκολότερα και εξελίσσεται ταχύτερα στους πάσχοντες από ξηροστομία.

Τραυματισμοί του βλεννογόνου και μολύνσεις

Λόγω της μειωμένης λίπανσης τους τα ούλα και ο βλεννογόνος που καλύπτει το στόμα αφυδατώνονται, στεγνώνουν και γίνονται πιό επιρρεπή σε τραυματισμούς. Σαν αποτέλεσμα οι ξηροστομικοί ασθενείς εμφανίζουν συχνότερα άφθες, μυκητιάσεις, στοματίτιδες και γενικά μολύνσεις στο στόμα.

Ουλίτιδα

Το όξινο περιβάλλον που αναπτύσσεται στο στόμα ελλείψει σάλιου βοηθά στην ανάπτυξη μικροβιακής πλάκας και σε συνδυασμό με τη ευαισθησία των ούλων λόγω της αφυδάτωσης τους ευνοεί την εμφάνιση προβλημάτων ουλίτιδας.

Κακοσμία του στόματος

Η άσχημη αναπνοή είναι ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα των ασθενών με ξηροστομία και οφείλεται κυρίως στον μειωμένο φυσικό καθαρισμό του στόματος και την αυξημένη ανάπτυξη μικροβιακής πλάκας.

Διατροφή

Σε σοβαρές περιπτώσεις, το στόμα μπορεί να στεγνώνει τόσο πολύ που ο ασθενής να δυσκολεύεται στη μάσηση ξηρών τροφών καθώς και στην κατάποση τους που μπορεί να γίνει επώδυνη. Αυτό οδηγεί σε μειωμένη όρεξη για φαγητό ή στην επιλογή πιο μαλακών και υγρών τροφών περιορίζοντας το διαιτολόγιο του ασθενή.

Προβλήματα συγκράτησης των οδοντοστοιχιών

Το σάλιο βοηθάει στη συγκράτηση των τεχνητών οδοντοστοιχιών. Όταν τα ούλα είναι στεγνά μειώνεται η πρόσφυση των οδοντοστοιχιών πάνω τους, αλλά και αυξάνεται ο κίνδυνος τραυματισμού τους.

Η αντιμετώπιση της ξηροστομίας γίνεται ανά περίπτωση, ανάλογα με την αιτία που έχει δημιουργήσει το πρόβλημα. Επομένως το πρώτο βήμα για την θεραπεία της είναι η σωστή διάγνωση της αιτιολογίας της είτε από τον οδοντίατρο είτε από τον ιατρό.

Σε αρκετές περιπτώσεις η ξηροστομία είναι σύμπτωμα μιας συστημικής πάθησης που πιθανόν να μην έχει διαγνωστεί. Συνιστάται λοιπόν να μην λαμβάνονται μέτρα αντιμετώπισης ή να αγνοείται το πρόβλημα χωρίς να έχει προηγηθεί διάγνωση της αιτίας της ξηροστομίας.

Γενικά, η αντιμετώπιση της ξηροστομίας συνίσταται στην βελτίωση της ροής σάλιου, την ανακούφιση των συμπτωμάτων, την διευκόλυνση των λειτουργιών του στόματος, και την αυξημένη προσοχή στην πρόληψη οδοντιατρικών προβλημάτων όπως η τερηδόνα και η ουλίτιδα.

Φυσικές μέθοδοι αντιμετώπισης

• Αύξηση της λήψης υγρών για υποβοήθηση της παραγωγής σάλιου
• Μείωση κατανάλωσης καφείνης που προκαλεί αφυδάτωση
• Μείωση καπνίσματος και κατανάλωσης αλκοόλ
• Μάσημα τσίχλας χωρίς ζάχαρη που ενεργοποιεί την παραγωγή σάλιου
• Χρήση υγραντών αέρα στο υπνοδωμάτιο κατά τον ύπνο
• Βότανα όπως πράσινο τσάι, χαμομήλι και τζίντζερ
• Αλλαγή φαρμακευτικής αγωγής αν η ξηροστομία οφείλεται σε συγκεκριμένα φάρμακα
• Επιμελής καθαρισμός των τεχνητών οδοντοστοιχιών

Τεχνητές / Φαρμακευτικές μέθοδοι αντιμετώπισης

• Ειδικά Στοματικά διαλύματα (χωρίς αλκοόλ γιατί στεγνώνει περισσότερο το στόμα)
• Τεχνητό σάλιο σε μορφή spray για ύγρανση του στόματος
• Φαρμακευτική αγωγή για υποβοήθηση της λειτουργίας των σιελογόνων αδένων

Οι ασθενείς με ξηροστομία ανήκουν στην ομάδα ατόμων υψηλού κινδύνου για εκδήλωση τερηδόνας και ουλίτιδας, για αυτό πρέπει να ακολουθούν ένα προσεκτικό πρόγραμμα καθημερινής στοματικής υγιεινής και τακτικών επισκέψεων στον οδοντίατρο. Λόγω της αυξημένης ταχύτητας εξέλιξης της τερηδόνας σε περίπτωση ξηροστομίας συνιστάται η επίσκεψη στον οδοντίατρο να γίνεται συχνότερα κάθε 2-3 μήνες.

Σε κάποιες περιπτώσεις ο οδοντίατρος μπορεί να συστήσει να γίνεται τοπική φθορίωση των δοντιών ή και προληπτικές εμφράξεις για να μειωθεί η ευπάθεια στην τερηδόνα.