Τί είναι η Σιαλολιθίαση;

Ο σιαλόλιθος είναι μια μορφή πέτρας των σιελογόνων αδένων που σχηματίζεται (παρόμοια με τις πέτρες των νεφρών) από την χρόνια συσσώρευση αλάτων ασβεστίου και άλλων ανόργανων συστατικών. Οι σιελόλιθοι μπορεί να σχηματιστούν είτε εντός των εκφορητικών πόρων είτε στο κύριο σώμα του αδένα και κατόπιν να παρασυρθούν από το σάλιο στον εκφορητικό πόρο. Είναι σκληροί με σχήμα σφαιρικό ή επίμηκες και χρώμα λευκό, κιτρινωπό ή καφέ.

Παρότι σιαλόλιθοι μπορεί να σχηματιστούν σε όλους τους τύπους σιαλογόνων αδένων (παρωτίδες, υπογνάθιους, υπογλώσσιους ή και ελάσσονες), η μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης σιαλολιθίασης παρατηρείται στους υπογνάθιους αδένες που βρίσκονται στην βάση του στόματος λόγω της ανατομικής κατασκευής τους και της θέσης τους. Ο εκφορητικός πόρος των υπογνάθιων σιελογόνων, δηλαδή ο στενός δίαυλος που οδηγεί το σάλιο από τον αδένα στο στόμα, έχει μεγαλύτερο μήκος σε σχέση με τους άλλους αδένες, έχει καμπές στην διαδρομή του και το σημείο εξόδου του στο στόμα βρίσκεται ψηλότερα από την θέση του αδένα. Επίσης οι εκκρίσεις των υπογνάθιων αδένων έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ασβέστιο, που είναι και το βασικό συστατικό σχηματισμού των σιελόλιθων.

Η σιαλολιθίαση εμφανίζεται κυρίως σε άνδρες μέσης ηλικίας με συχνότητα διπλάσια σε σχέση με τις γυναίκες.

Η ακριβής αιτία σχηματισμού σιελόλιθων δεν είναι γνωστή, αλλά ορισμένοι παράγοντες φαίνεται ότι προδιαθέτουν για την δημιουργία τους όπως:

• Αφυδάτωση, η οποία προκαλεί μείωση της ροής σάλιου, αύξηση της πυκνότητας του καθώς και της σχετικής περιεκτικότητας σε μεταλλικά άλατα.
• Μειωμένη πρόσληψη τροφής, που μειώνει την ανάγκη παραγωγής σάλιου.
• Αντιϊσταμινικά, φάρμακα για την αρτηριακή πίεση, ψυχιατρικά φάρμακα και άλλα φάρμακα που σαν παρενέργεια μειώνουν την παραγωγή σιέλου.
• Τραυματισμοί των σιελογόνων αδένων (πχ. από κατά λάθος δάγκωμα του χείλους ή της παρειάς).

Η σιαλολιθίαση γίνεται αντιληπτή συνήθως όταν ο σιελόλιθος που έχει δημιουργηθεί αυξηθεί αρκετά σε μέγεθος και βρεθεί σε θέση που προκαλεί απόφραξη του εκφορητικού πόρου του σιελογόνου αδένα εμποδίζοντας ή και διακόπτοντας την εκροή του σάλιου προς το στόμα.

Το αρχικό σύμπτωμα που μπορεί να παρατηρήσουμε, συνήθως μέσω της γλώσσας, είναι ένα μικρό πρήξιμο στη βάση του στόματος ή στο μάγουλο ανάλογα με τον αδένα όπου έχει σχηματιστεί ο σιελόλιθος.

Τις περισσότερες φορές όμως τα πρώτα συμπτώματα γίνονται αντιληπτά κατά την διάρκεια του φαγητού όταν με την μάσηση αυξάνεται η παραγωγή σάλιου αλλά αυτό δεν μπορεί πλέον να διοχετευθεί μερικώς ή πλήρως στο στόμα λόγω του φραγμένου πόρου. Σαν αποτέλεσμα το σάλιο συσσωρεύεται προκαλώντας πρήξιμο και πολύ έντονο πόνο λόγω της αύξησης της πίεσης στο εσωτερικό του εκφορητικού πόρου . Αν η απόφραξη είναι μερική, ο πόνος και το πρήξιμο εκτονώνονται μετά το φαγητό μέχρι να επανεμφανιστούν ξανά στο επόμενο γεύμα. Το πρήξιμο και ο πόνος είναι συνήθως εντονότερα όταν το φαγητό ή ποτό έχει έντονη γεύση πχ πολύ γλυκό, όξινο ή καυτερό οπότε λόγω του έντονου ερεθίσματος υπάρχει απότομη έκκριση μεγάλης ποσότητας σάλιου. Ο πόνος είναι συνήθως πολύ οξύς και μπορεί να δυσκολεύει ακόμη και το άνοιγμα του στόματος ή την ομιλία.

Στη περίπτωση πλήρους απόφραξης υπογνάθιου σιελογόνου (που παράγει μεγάλο ποσοστό του συνολικού σάλιου) μπορεί να παρατηρηθεί και ξηροστομία.

Αν δεν υπάρξει γρήγορη αντιμετώπιση, μπορεί να δημιουργηθεί μόλυνση (σιαλαδενίτιδα) προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερο πόνο και πρήξιμο των σιελογόνων αδένων, και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να δημιουργηθεί απόστημα.

Η επιβεβαίωση της διάγνωσης και ο εντοπισμός της ακριβούς θέσης του σιαλόλιθου μπορεί να γίνει με ακτινογραφία, υπέρηχο, ή μια ειδική ραδιογραφική τεχνική την σιαλογραφία.

Η σιαλολιθίαση αντιμετωπίζεται από ΩΡΛ ή στοματολόγο οδοντίατρο με την διάλυση / απομάκρυνση του λίθου από τον πόρο και την αποκατάσταση της ροής του σάλιου. Ανεξαρτήτως της μεθόδου θεραπείας συνιστάται η προληπτική χορήγηση αντιβίωσης για να αποφευχθεί τυχόν μόλυνση του σιελογόνου αδένα.

Συντηρητική θεραπεία απόφραξης σιελογόνου αδένα

Η συντηρητική προσέγγιση, σε περιπτώσεις μικρών σιελόλιθων, αφορά την αυξημένη πρόσληψη υγρών ώστε να αυξηθεί η ροή του σάλιου και να συμπαρασύρει την πέτρα έξω από τον εκφορητικό πόρο. Η έκθεση σε πολύ ξινό ή πικρό ερέθισμα (πχ λεμόνι) προκαλεί απότομη έκκριση σάλιου που με την ορμή του μπορεί να ωθήσει τον σιαλόλιθο. Μια άλλη τεχνική είναι η χρήση ζεστών επιθεμάτων για να χαλαρώσει ο πόρος, και κατόπιν ο ιατρός ασκεί πίεση κατά μήκος του πόρου με κατεύθυνση προς την έξοδο του.

Λιθοτριψία

Όταν ο σιαλόλιθος είναι σχετικά μικρός και κοντά στην έξοδο του πόρου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν κύματα υπερήχων για να διαλύσουν την πέτρα σε μικρότερα κομμάτια που να μπορούν να απομακρυνθούν με την φυσιολογική ροή του σάλιου.

Σιαλενδοσκόπηση

Τα τελευταία χρόνια ορισμένες περιπτώσεις απόφραξης των σιελογόνων αδένων μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη χρήση ειδικών ημιεύκαμπτων ενδοσκοπίων (σιαλενδοσκόπηση).

Η μέθοδος της σιαλενδοσκόπησης μπορεί εκτός από διαγνωστική μέθοδος να χρησιμοποιηθεί και θεραπευτικά για να αφαιρεθεί αναίμακτα μια πέτρα σιελογόνου αδένα. Για την αντιμετώπιση της σιαλολιθίασης ένα ενδοσκόπιο μόλις 1,1 χιλιοστού εισάγεται στον εκφορητικό πόρο και φτάνει μέχρι την πέτρα, η οποία αφαιρείται είτε με έναν ειδικό κλωβό, αν είναι μικρή, είτε γίνεται λιθοτριψία με ειδικό λέιζερ, αν είναι μεγαλύτερη. Η σιαλενδοσκόπηση διενεργείται με τοπική αναισθησία.

Σιαλολιθοτομή

Σε περιπτώσεις που υπάρχει πέτρα στον πόρο του υπογνάθιου αδένα που δεν μπορεί να απομακρυνθεί με συντηρητικές μεθόδους, ο ΩΡΛ ή ο στοματολόγος θα επιχειρήσει την αφαίρεση του λίθου με μια διαδικασία που ονομάζεται σιαλολιθοτομή, κάνοντας μία τομή στον εκφορητικό πόρο για να μπορέσει να αφαιρέσει την πέτρα. Αν η πέτρα είναι κοντά στο άνοιγμα του πόρου, αυτή η διαδικασία μπορεί να πραγματοποιηθεί στο ιατρείο με τοπική αναισθησία. Αν βρίσκεται περισσότερο από 1,5 cm μακριά από το άνοιγμα του αγωγού, η διαδικασία θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στο χειρουργείο υπό γενική αναισθησία.

Αφαίρεση σιελογόνου αδένα

Σε σοβαρές ή χρόνιες περιπτώσεις απόφραξης όπου ούτε η σιαλολιθοτομή μπορεί να χρησιμοποιηθεί, ή όταν η πέτρα βρίσκεται εντός του λοβού του αδένα, ο ΩΡΛ ή ό στοματολόγος μπορεί να επιλέξει την μερική ή πλήρη αφαίρεση του σιελογόνου αδένα. Γενικά πάντως η αφαίρεση του αδένα, ιδιαίτερα του υπογνάθιου, αποτελεί την τελευταία επιλογή εξαιτίας του κινδύνου επιπλοκών λόγω της στενής γειτνίασης των αδένων με κύρια νεύρα του προσώπου.