Τα Τμήματα του Στόματος

Τα χείλη είναι τα τμήματα μαλακού ιστού που αποτελούν το εμπρός όριο και ορίζουν την είσοδο του στόματος. Καλύπτονται εξωτερικά απο δέρμα και εσωτερικά από μη κερατινοποιημένη επιθηλιακή μεμβράνη που καλύπτει και το υπόλοιπο εσωτερικό του στόματος. Τα χείλη χρησιμεύουν για να συγκρατούν το σάλιο και τις τροφές στο στόμα και να τις προωθούν προς τα δόντια για μάσηση. Είναι επίσης σημαντικά για τη λειτουργία της ομιλίας και της έκφρασης καθώς με κινήσεις των χειλέων μπορούμε πχ. να φιλήσουμε ή να εκφράσουμε απορία, ευχαρίστηση ή αποστροφή.

Η επιφάνεια των χειλέων στον άνθρωπο διαθέτει πολύ ευαίσθητους νευρικούς αισθητήρες που μας βοηθούν να διαπιστώσουμε την θερμακρασία και την υφή του φαγητού, ώστε να αποφύγουμε την κατανάλωση ακατάλληλων τροφών (πολύ ζεστών ή κρύων, σκληρών ή αιχμηρών).

Οι παρειές ή μάγουλα αποτελούν τα πλευρικά όρια του στόματος και καλύπτουν την περιοχή του προσώπου κάτω από τα μάτια ανάμεσα στη μύτη και τα αυτιά. Αποτελούνται κυρίως απο συνδετικό και μυικό ιστό που βρίσκεται κάτω απο ένα στρώμα υποδόριου λίπους που ουσιαστικά διαμορφώνει την εμφάνιση των παρειών και τους χαρίζει την σφριγηλότητα που βλέπουμε στις μικρές ηλικίες. 'Οπως και τα χείλη, οι παρειές καλύπτονται εξωτερικά από δέρμα και εσωτερικά απο επιθηλιακή μεμβράνη. Οι μύες των παρειών είναι σημαντικοί για τις κινήσεις του στόματος, την μάσηση, την κατάποση, και τη δημιουργία εκφράσεων.

Τα δόντια αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό τμήμα της ανατομίας του στόματος. Ανατομικά πρόκειται για λευκόχρωμα σκληρά ενασβεστιωμένα όργανα που βρίσκονται μερικώς ενσφηνωμένα στα φατνία των γνάθων. Το ορατό τμήμα του δοντιού πάνω απο τα ούλα είναι η μύλη, ενώ το τμήμα μέσα στο φατνιακό οστό είναι η ρίζα που συνδέεται και συγρατείται σε αυτό με τους περιοδοντικούς συνδέσμους.

Τα δόντια είναι ένα σημαντικό εργαλείο του γαστρεντερικού συστήματος εκτελώντας την κατάτμηση και πολτοποίηση της τροφής (μάσηση). Επίσης συμβάλλουν στη διαμόρφωση των ήχων κατά την ομιλία. Η εμφάνιση τους (κυρίως η ευθυγράμμιση και το χρώμα τους) αποτελούν σημαντικά στοιχεία της εμφάνισης ενός ατόμου. Παράλληλα, υποστηρίζουν τα χείλη και τα ούλα διαμορφώνοντας το σχήμα του προσώπου. Η απώλεια δοντιών δημιουργεί τη γνωστή εικόνα των βαθουλωμένων μάγουλων που βλέπουμε σε ηλικιωμένα άτομα.

Τα 20 νεογιλά (παιδικά) δόντια είναι τα πρώτα που ανατέλλουν και αργότερα αντικαθίστανται από τα 32 μόνιμα δόντια ανάμεσα στην ηλικία των 6 και 13 χρόνων. Υπάρχουν τεσσερις διαφορετικοί τύποι μόνιμων δοντιών με διακριτή μορφολογία και λειτουργία: τομείς, κυνόδοντες, προγόμφιοι, και γομφίοι. Κάθε δόντι αποτελείται κυρίως από 4 είδη ιστών: αδαμαντίνη, οδοντίνη, οστείνη, και πολφό.

Ως 'περιοδόντιο' ορίζεται μια ομάδα ιστών που υποστηρίζουν τα δόντια και τα συγκρατούν στη θέση τους.

Τα Ούλα

Τα ούλα είναι ο μαλακός ροζ ιστός που περιβάλλει τα ούλα. Τα ούλα σχηματίζονται από το βλεννογόνο που καλύπτει τις φατνιακές αποφύσεις της άνω και κάτω γνάθου. Το επιθήλιο των ούλων εμφανίζει έντονο βαθμό κερατινοποίησης, σε αντίθεση με τον υπόλοιπο στοματικό βλεννογόνο. Τα ούλα είναι ένας ευαίσθητος ιστός που μπορεί να προσβληθεί απο μικρόβια της οδοντικής πλάκας με αποτέλεσμα τον ερεθισμό και τη φλεγμονή τους, και την εκδήλωση ουλίτιδας. Άν αυτή δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα εξελίσσεται σε περιοδοντίτιδα που μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια δοντιών και οστού από τη γνάθο.

Κόκκινα και πρησμένα ούλα που ματώνουν είναι σύμπτωμα ουλίτιδας που απαιτεί οδοντιατρική θεραπεία. Για να προληφθούν παρόμοια προβλήματα χρειάζεται καθημερινά προσεκτικό βούρτσισμα και χρήση οδοντικού νήματος.

Οι Περιοδοντικοί Σύνδεσμοι

Πρόκειται για ένα πυκνό πλέγμα ινών από συνδετικό ιστό που συνδέουν την οστείνη που περιβάλλει τη ρίζα του δοντιού με το οστό της γνάθου. Ο κύριος ρόλος τους είναι να συγκρατούν σταθερό το δόντι μέσα στην υποδοχή της γνάθου (φατνίο). Οι περιοδοντικοί σύνδεσμοι λειτουργούν επίσης και σαν ένα προστατευτικό ελαστικό περίβλημα του δοντιού, απορροφώντας τις πιέσεις που ασκούνται σε αυτό κατά το δάγκωμα και τη μάσηση (σαν αμορτισέρ).

Οι ίνες των περιοδοντικών συνδέσμων είναι το πρώτο 'θύμα' σε περιπτώσεις περιοδοντίτιδας. Οι τοξίνες που παράγονται απο τα μικρόβια της πλάκας καταστρέφουν σταδιακά τους συνδέσμους δημιουργώντας κενά ανάμεσα στο δόντι και το οστό (περιοδοντικοί θύλακες). Τα δόντια χαλαρώνουν, αρχίζουν να κουνιούνται, και τελικά πέφτουν.

Φατνιακό οστό

Φατνία είναι οι υποδοχές στο οστό των γνάθων που φιλοξενούν τις ρίζες των δοντιών. Το οστό γύρω απο τα δόντια ονομάζεται φατνιακό οστό και οι προεξοχές του που περιβάλλουν πλευρικά τα δόντια ονομάζονται φατνιακές απολήξεις.

Η γλώσσα αποτελείται κυρίως απο παχύ μυϊκό ιστό που την κινεί όταν μασάμε, καταπίνουμε, ή μιλάμε. Είναι σταθερά προσδεδεμένη στο πίσω μέρος της βάσης του στόματος αλλά το εμπρός τμήμα της μπορεί να κινείται ελεύθερα εμφανίζοντας μάλιστα μεγάλη ευελιξία σε αλλαγές θέσης, μεγέθους, και σχήματος. Σε κατάσταση ανάπαυσης βρίσκεται μεταξυ των δοντιών της κάτω γνάθου.

Η ανατομία της γλώσσας βοηθά στην κίνηση της τροφής μέσα στο στόμα, την ανάμιξη της με το σάλιο, στον σχηματισμό του σβώλου και στην προώθηση του στον φάρυγγα για την κατάποση. Επίσης με την αλλαγή του σχήματος και της θέσης της συμμετέχει στη δημιουργία των φθόγγων όταν μιλάμε.

Η γλώσσα είναι το κύριο αισθητήριο όργανο της γεύσης. Διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό 'γευστικών καλύκων' στα πλάγια και την βάση της που μας πληροφορούν για τις βασικές γεύσεις: γλυκό, ξινό, πικρό, αλμυρό. Τέλος, με τη βοήθεια του σάλιου, βοηθά στον φυσικό καθαρισμό του στόματος και των δοντιών απο τα υπολείμματα των τροφών.

Οι γνάθοι ή σιαγόνες είναι δύο οστέϊνες δομές που σχηματίζουν τον σκελετό του στόματος και συγκρατούν τα δόντια.

Κάτω Γνάθος

Η κάτω γνάθος είναι το μεγαλύτερο και ισχυρότερο οστό του προσώπου. Αποτελεί την βάση για τα 16 κάτω μόνιμα δόντια. Συνδέεται με το κρανίο μέσω δύο αρθρώσεων (κροταφογναθική) που βρίσκονται από μια κάτω απο κάθε αυτί, και της δίνουν την δυνατότητα κίνησης.

Η ικανότητα της κάτω γνάθου για τρισδιάστατη κίνηση είναι βασικό στοιχείο της δυνατότητας μας να μασάμε σωστά.

Άνω Γνάθος

Η άνω γνάθος αποτελεί σταθερό τμήμα του κρανίου και δεν έχει δυνατότητα κίνησης. Φιλοξενεί τα 16 πάνω δόντια. Αποτελείται απο 2 τμήματα που ενώνονται στη μέση του προσώπου. Ανωμαλίες σε αυτή την ένωση προκαλούν μια κατάσταση γνωστή σαν 'λυκόστομα'. Η άνω γνάθος σχηματίζει τμήμα της παρειάς, της υπερώας, της ρινικής κοιλότητας, καθώς και τη βάση της οφθαλμικής κόγχης.

Κροταφογναθική Άρθρωση

Πρόκειται για ένα ζεύγος κινητών αρθρώσεων, μία σε κάθε πλευρά, που συνδέουν την κάτω γνάθο με το κρανίο. Προβλήματα με τη σωστή λειτουργία τους μπορεί να προκαλέσουν δυσκολία στη μάσηση και να οδηγήσουν σε μια κατάσταση σοβαρού χρόνιου πόνου που χαρακτηρίζεται ως Σύνδρομο Κροταφογναθικής Άρθρωσης ή Κροταφογναθικό Σύνδρομο (ΚΓΣ).

Η υπερώα ή ουρανίσκος είναι η οροφή του στόματος που το διαχωρίζει απο την ρινική κοιλότητα και το ιγμόρειο. Αποτελείται απο 2 τμήματα: την σκληρή και την μαλακή υπερώα.

• Η σκληρή υπερώα είναι το τμήμα του ουρανίσκου προς την εμπρός πλευρά του στόματος. Είναι μια ακίνητη οστέϊνη δομή που σχηματίζει ένα τόξο ανάμεσα στα δόντια της άνω γνάθου.
• Η μαλακή υπερώα βρίσκεται προς το πίσω μέρος του στόματος και αποτελείται απο μυϊκό και συνδετικό ιστό χωρίς οστέϊνη υποστήριξη. Στο πίσω άκρο της υπάρχει μια μαλακή προεξοχή, η σταφυλή. Η μαλακή υπερώα και η σταφυλή εμποδίζουν με την κίνηση τους τις τροφές απο το να εισέλθουν στην ρινική κοιλότητα ατά την φάση της κατάποσης. Επίσης συμμετέχουν στη δημιουργία της ομιλίας.

Οι σιελογόνοι αδένες είναι όργανα που παράγουν το σάλιο στο στόμα. Υπάρχουν 3 ζεύγη κύριων σιελογόνων αδένων:

• Οι παρωτίδες είναι οι μεγαλύτεροι σιελογόνοι αδένες και βρίσκονται μπροστά και κάτω απο κάθε αυτί. Εκκρίνουν σάλιο στην εσωτερική πλευρά της παρειάς δίπλα στους άνω γομφίους.
• Οι υπογνάθιοι σιελογόνοι βρίσκονται μέσα στην κάτω γνάθο και εκκρίνουν σάλιο πίσω απο τα εμπρός κάτω δόντια κάτω απο την γλώσσα.
• Οι υπογλώσσιοι σιελογόνοι, είναι οι μικρότεροι, τοποθετημένοι κάτω από τη γλώσσα και εκκρίνουν το σάλιο μέσω πολλών μικρών ανοιγμάτων στη βάση του στόματος.
• Εκατοντάδες άλλοι πολύ μικρότεροι σιελογόνοι αδένες βρίσκονται παντού μέσα στην στοματική κοιλότητα όπως στα μάγουλα, τα χείλη, και την υπερώα. Προβλήματα στην σωστή λειτουργία των σιελογόνων αδένων που οδηγούν σε μειωμένη παραγωγή σάλιου μπορεί να προκαλέσουν ξηροστομία.

Το σάλιο ή σίελος είναι ένα βιολογικό υγρό που εκκρίνεται από τους σιελογόνους αδένες μέσα στο στόμα. Αποτελείται κατά 99,5% από νερό, αλλά περιέχει και πολύ σημαντικές πρωτείνες, αντισώματα και ένζυμα. Ένα απο αυτά τα ένζυμα είναι η λυσοζύμη που παρέχει αντιμικροβιακή δράση και προστασία από τις μολύνσεις. Το σάλιο επίσης περιέχει αμυλάση που ουσιαστικά ξεκινά τη διαδικασία της χώνευσης με την διάσπαση των πολυσακχαρικών αλυσίδων σε πιό απλά σάκχαρα. Άλλες βασικές λειτουργίες του σάλιου είναι:

• υγραίνει τις τροφές για να βοηθηθεί η μάσηση και κατάποση
• υγραίνει και λιπαίνει το στόμα
• καθαρίζει το στόμα παρασύροντας τα υπολείμματα των τροφών

Η βάση του στόματος σχηματίζεται κυρίως από τη γλώσσα που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της, καθώς και απο επιθηλιακές μεμβράνες που εκτείνονται από τη βάση της γλώσσας προς τα ούλα στην έσω πλευρά της κάτω γνάθου.

Καμμιά σχεδόν απο τις λειτουργίες του στόματος δεν θα μπορούσε να εκτελεστεί χωρίς τη συμμετοχή των μυών του στόματος. Οι μύες του στόματος κινούν τα διάφορα τμήματα του (γνάθους, χείλη, παρειές, μαλακή υπερώα, γλώσσα) ώστε να μπορούμε να τρώμε και να μιλάμε. Οι κινήσεις της κάτω γνάθου κατά τη μάσηση ελέγχονται απο την συντονισμένη δράση 4 μυών: μασητήρα, κροταφικού, και των 2 πτερυγοειδών μυών.