Φρονιμίτες (Σωφρονιστήρες)

Είναι τα τελευταία δόντια (τρίτοι γομφίοι) στην πίσω πλευρά του στόματος, ένα σε κάθε πλευρά της κάθε γνάθου. Οι φρονιμίτες ή σωφρονιστήρες είναι δόντια που υπάρχουν μόνο στη μόνιμη οδοντοφυία, και μάλιστα ανατέλλουν πολύ αργότερα απο τα υπόλοιπα μόνιμα δόντια.

Παρότι ξεκινούν να δημιουργούνται γύρω στην ηλικία των 10 ετών, συνήθως αρχίζουν να ανατέλλουν κατά το τέλος της εφηβείας μετά τα 16, συνηθέστερα μεταξύ 17 και 21 ετών, και το αργότερο μέχρι την ηλικία των 25 ετών.

Οι φρονιμίτες έχουν συνήθως 2 με 3 ρίζες, που είναι μικρότερες απο αυτές των υπόλοιπων γομφίων. Η πλήρης ανάπτυξη των ριζών τους ολοκληρώνεται μέχρι την ηλικία των 40 ετών. Ορισμένες φορές μπορεί να μην σχηματισθεί καθόλου ένας ή περισσότεροι απο τους 4 φρονιμίτες.

Είναι ο τύπος δοντιών με την μεγαλύτερη συχνότητα εξαγωγών, και ιδιαίτερα των χειρουργικών εξαγωγών δοντιών.

Σύμφωνα με μια θεωρία της εξελικτικής βιολογίας, οι φρονιμήτες συμπεριλαμβάνονται στα λεγόμενα ‘υπολειμματικά’ όργανα, τα οποία σήμερα θεωρούνται να έχουν ελάχιστη ή καμία χρησιμότητα, αλλά τα οποία στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του ανθρώπινου είδους επιτελούσαν μια χρήσιμη λειτουργία.

Κατά τη Λίθινη εποχή ο άνθρωπος χρειαζόταν περισσότερα και πιο ισχυρά δόντια γιατί έπρεπε να τεμαχίζει και να μασά ωμή σάρκα. Τα δόντια υφίσταντο μεγαλύτερη φθορά ή και χάνονταν πιο εύκολα με αποτέλεσμα να υπάρχει άφθονος χώρος στο στόμα για να χωρέσουν όλα. Η σύγχρονη διατροφή είναι πολύ πιο μαλακή μειώνοντας τη φθορά των δοντιών, ενώ η οδοντιατρική φροντίδα μειώνει τις απώλειες δοντιών. Παράλληλα το μέγεθος των ανθρώπινων σιαγόνων έχει μειωθεί με την πάροδο των αιώνων. Σαν αποτέλεσμα στην εποχή μας όταν έρχεται η ώρα μετά την εφηβεία για να ανατείλλουν οι φρονιμίτες, μερικές φορές δεν υπάρχει αρκετός διαθέσιμος χώρος στο στόμα και δημιουργούνται προβλήματα.

Για αυτό οι φρονιμίτες θεωρούνται απο αρκετούς επιστήμονες σαν δόντια που δεν είναι πλέον απαραίτητα για τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, στις ολικές τεχνητές οδοντοστοιχίες οι οδοντίατροι τοποθετούν μόνο 28 δόντια, και όχι 32 όπως έχει η πλήρης μόνιμη φυσική οδοντοστοιχία, εξαιρώντας τους 4 φρονιμίτες.

Οι φρονιμίτες είναι τα δόντια που βγαίνουν στο στόµα µε τις µεγαλύτερες και περισσότερες ανωµαλίες και στο σχήµα, και στις διαστάσεις, και στη θέση τους. ‘Οταν εμφανίσουν προβλήματα και λόγω της φτωχής μακροχρόνιας πρόγνωσης συστήνεται σχεδόν πάντα η εξαγωγή τους.

Βέβαια, αν οι φρονιμίτες αναπτυχθούν σωστά και ανατείλλουν χωρίς προβλήματα στη σωστή θέση, έχουν την ίδια λειτουργία και χρησιμότητα με όλα τα υπόλοιπα δόντια στη μάσηση και χώνευση της τροφής. Μπορεί επίσης να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιµοι σε αρκετές περιπτώσεις, όπως στην προσθετική σαν στήριγµα κινητών μερικών οδοντοστοιχιών, στην ορθοδοντική για να µπουν δακτύλιοι και να στηριχθεί το σύρµα, ή ακόμη και σαν «υποκατάστατα» άλλων γοµφίων, αν αυτοί λείπουν ή αν έχει γίνει εξαγωγή τους.

Λόγω της αμφισβητούμενης χρησιμότητας σε συνδυασμό με την αυξημένη επικινδυνότητα τους για τη δημιουργία οδοντιατρικών προβλημάτων, πολλοί οδοντίατροι υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερο να γίνεται προληπτική εξαγωγή των φρονιμητών μετά την ανατολή τους πριν ακόμη εκδηλωθεί κάποιο πρόβλημα.